NAGROBEK STANISŁAWA ZBĄSKIEGO W KOŚCIELE PARAFIALNYM W

KUROWIE - DZIEŁO SANTI GUCCIEGO

W 2015 roku rozpoczęły się prace konserwatorskie przy nagrobku, którego autorem jest słynny rzeźbiarz królewski – Santi Gucci. W pierwszym etapie, po rozpoznaniu warstw powlekających obiekt, zaplanowano jego oczyszczenie, odsolenie i wzmocnienie. Drugi etap – związany już z rekonstrukcjami i scaleniem powierzchni realizowany będzie w roku 2016. Jest to bardzo odpowiedni moment na kompleksowe prace, ponieważ można go logicznie powiązać z wymianą posadzki i zakładaniem izolacji, której dobroczynne działanie odetnie nagrobek od gruntowego źródła wody z rozpuszczonymi w niej solami. Krystalizacja soli jest zazwyczaj pierwszą i najbardziej destrukcyjną siłą niszczącą kamień. Pobrane do analiz próbki na ich zawartość wykazały średni i duży stopień zasolenia we wszystkich partiach nagrobka.

W wielu źródłach opisujących Kurowskie dzieło włoskiego rzeźbiarza powtarzana jest mylna opinia o materiałach użytych przy jego realizacji. Określa się, że zarówno do wykonania postaci zmarłego, jak i obramienia zastosowano czarny marmur, zaś resztę stanowi jasny piaskowiec. Przeprowadzone wstępne odkrywki, a następnie czteromiesięczne oczyszczanie zweryfikowały ostatecznie tę opinię. Nagrobek w całości powstał z drobnokrystalicznego pińczowskiego wapienia. Materiał nie pochodzący z pobliskich wyrobisk chociażby Kazimierza lub Józefowa, ale jego wybór nie dziwi, zważywszy na doskonałą jakość i stosunkowo łatwą obróbkę, szczególnie tuż po wycięciu ze złoża. Nie należy także zapominać, że Santi Gucci posiadał swój warsztat także w Pińczowie, a Wisła służyła za wygodną drogę spławną,zarówno dla kamienia jak i półfabrykatów.

Doskonały kamień pozwolił na uzyskanie wysokiej precyzji rzeźbiarskiej tak w postaci zmarłego, którego zbroja i rynsztunek oddane są z zachowaniem nawet najmniejszych szczegółów /nity, szwy łączeń, ogniwa łańcuszka, głownia szabli w formie głowy lwa, delikatne strusie pióra na hełmie/, jak i w dekoracjach roślinnych, szczególnie kwiatach. Twarz zmarłego o spokojnych rysach przedstawia człowieka pogrążonego we śnie i oddana jest ze znajomością anatomii, oraz posiada z pewnością cechy portretowe.

Wszystkie te szczegóły, które w znaczący sposób wartościują dzieło sztuki ujawniły się po zdjęciu wtórnych, grubo nałożonych warstw farb. Przy okazji stwierdzono wtórnie wykonane uzupełnienia, być może konieczne po zniszczeniach powstałych przy przestawianiu pomnika z prezbiterium pod chór /XVIII w./ I tak w całości nie zachowały się dłonie, rycerskim zwyczajem ubierane w rękawice, część lewego przedramienia została dość niestarannie uzupełniona, podobnie jak broda, nos i oczodoły. Wtórne wapienne i cementowe zaprawy widnieją także w części poduszki, partiach architektonicznych, a także podeszwie zachowanej stopy. Brakuje także rozetek w części cokołowej -zachowała się tylko niestety jedna. Znaczący ubytek prawej stopy przypisywany jest zabiegowi jej usunięcia dla zaznaczenia, że po zmarłym nie pozostał potomek płci męskiej. Niczym nie poparta teza, ponieważ w heraldyce wszystkie znaczące wydarzenia historii rodu miały swoje odwzorowanie jedynie w tarczy herbowej.

Pomnik ufundowała żona Stanisława Zbąskiego Anna, a datowany jest na rok 1587.

W tym czasie obecny kościół miał nawę murowaną, a boczne drewniane. Kurów przeszedł w ręce Zbąskich na początku XVI wieku drogą koligacji małżeńskich.

W grudniu 1553 roku umiera ojciec Stanisława i Abrahama i na podstawie jego ostatniej woli spisanej w księdze grodzkiej lubelskiej klucz Kurowski powinien należeć do Abrahama, a Stanisław miał otrzymać jedynie miasto Kurów i rekompensatę w wysokości 1000 florenów. Sześć lat później, w 1559 doszło do podziału majątku między braćmi i Abraham przejął siedlisko obronne, usytuowane w okolicy Płonek oraz wioski: Brzozowa Gać, Szumów, Wielkie, Glinik, Marianka i Sosnówka, a Stanisław zamek w Kurowie i wioski: Klementowice, Witoszyn, Wolica, Paluchów, Wielki las i Płonki. Stanisław nie brał czynnego udziału w życiu politycznym, zajmował się jedynie majątkiem, który odziedziczył w spadku. Decydujący głos oraz znaczący wpływ miał na niego brat Abraham, chociaż on sam był niezależny finansowo.

Chociaż to z inicjatywy Abrahama w 1553 roku rzymskokatolicki kościół Kurowski zostaje zmieniony na zbór kalwiński, to Stanisław nie protestuje i przechodzi na nową wiarę. Nie prowadzi aktywnego życia politycznego, zajmuje się jedynie swoim majątkiem. Ożeniony z Anną Kurowską miał z nią córkę – również Annę.

Zmarł 8 lipca 1585 roku w wieku 45 lat. Jego brat przejął po nim wszystkie dobra, nie pozostawiając nic bratanicy.

Santi Gucci – pojawił się po raz pierwszy w Polsce ok. roku 1557 jako młody, wykształcony we Florencji murator i rzeźbiarz. Projektował i prowadził przebudowę zamku w Niepołomicach jeszcze dla króla Zygmunta Augusta. W krótkim czasie znalazł uznanie i rozpoczął pracę dla samego króla Stefana Batorego po jego wstąpieniu na tron. Pracował na zamku w Łobzowie, Sandomierzu, Pińczowie Janowcu, Książu Wielkim, Grodnie. Przebudował także dom kapitulny przy ul.Kanoniczej 21 w Krakowie. Wykonał niezliczoną ilość projektów zarówno architektonicznych, jak i drobnych rzeźb o charakterze użytkowym, np. fontann i chrzcielnic, które często wykonywali inni rzeźbiarze. Swoje domy i warsztaty lokalizował w zależności od zamówień. Pracował i mieszkał w Pińczowie, Krakowie i Janowcu skąd pochodziła najprawdopodobniej jego żona Katarzyna Górska.

Do naszych czasów zachowało się kilkanaście dzieł rzeźbiarskich Gucciego, w tym tak ważne, jak królewski nagrobek Stefana Batorego, czy Anny Jagiellonki na Wawelu.

W najbliższej okolicy Kurowa możemy podziwiać podwójny pomnik Barbary i Andrzeja Firlejów w kościele parafialnym w Janowcu, Andrzeja Kośli w kościele parafialnym w Kraśniku, a także Arnulfa i Stanisława Uchańskich w Uchaniach, Zofii, Izabeli i Stanisława Kobylnickich w Kobylnikach. W Kazimierzu natomiast znajduje się przypisywana Santi Gucciemu chrzcielnica z zachowaną fragmentarycznie polichromią i złoceniami.

Pomnik Firlejów w Janowcu jest jednym z najbardziej pewnych dzieł artysty. Odznacza się wysoką klasą rzeźbiarską, cechuje go także precyzyjne opracowanie wszystkich detali i doskonały montaż.

Pomnik nagrobny Stanisława Zbąskiego w Kurowie wykazuje wiele podobieństw do nagrobka Firlejów. Poza zmarłego, schemat architektoniczny nagrobka, opracowanie szczegółów, detale dekoracyjne oraz wysoki poziom wykonania pozwalają uznać ten zabytek za niewątpliwe dzieło włoskiego mistrza, który w naszym kraju mieszkał i tworzył przez 50 lat.

Monika Konkolewska

Literatura

Alicja Kurzątkowska, Nagrobki Firlejów z kręgu Padovano,Canavesiego i Santi Gucciego, referat, 10.12.1964r.

Andrzej Fischinger, Santi Gucci,Architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969r.

Helena Kozakiewiczowa, Renesans w Polsce. Santi Gucci. Architekt i rzeźbiarz, Warszawa 1983r.